Το ISEA 2009 και η εμπορευματοποίηση της διεπιστημονικής τέχνης και γνώσης;

Στα τέλη Αυγούστου, βρέθηκα στο Μπέλφαστ για την 15η διοργάνωση του διεθνούς συμποσίου για την ηλεκτρονική τέχνη, ISEA. Από τα γνωστότερα και παλαιότερα συνέδρια του χώρου, το ISEA ξεκίνησε το 1988 στην Ολλανδία αλλά λίγα χρόνια μετά απέκτησε “μετακινούμενο” χαρακτήρα. Ταξιδεύοντας κάθε φορά σε άλλη πόλη και με άλλους διοργανωτές, το ISEA στόχευε όχι μόνο να παρουσιάσει το πρωτοπόρο και διεπιστημονικό έργο ατόμων που εργάζονται στην τέχνη, την τεχνολογία και την επιστήμη, αλλά και να απευθυνθεί σε διαφορετικές τοπικές κουλτούρες και να επηρεαστεί από αυτές.

Στο Μπέλφαστ φέτος (ένα μικρότερο τμήμα φιλοξενήθηκε στο Δουβλίνο οπού δυστυχώς όμως δεν πήγα για να έχω κάποια άποψη), τη διοργάνωση ανέλαβε το University of Ulster και οι δράσεις, ομιλίες, εκθέσεις και performances, φιλοξενήθηκαν σε διαφορετικά σημεία της πόλης. Οι μικρές πόλεις έχουν πάντα κάτι ωραίο για τα συμπόσια αλλά και τις εκθέσεις. Οι αποστάσεις είναι μικρές, η ατμόσφαιρα πιο ζέστη και ο κόσμος είναι πιο εύκολο να γνωριστεί, να συζητήσει και να γεννηθούν έτσι νέες συνεργασίες. Τι γίνεται όμως όταν τελικά αυτό το στοιχείο καταλήγει να γίνεται και το πρωτεύον για μία μεγάλη διοργάνωση όπως το ISEA; Όταν ο περισσότερος κόσμος που παραβρίσκεται στο συνέδριο δε φεύγει με έντονες εντυπώσεις από ομιλίες, παρουσιάσεις ή εκθέσεις αλλά με την ικανοποίηση ότι είδε φίλους ή γνώρισε νέο κόσμο με ενδιαφέρουσες ιδέες; Σίγουρα έχει σημασία αυτό το κομμάτι, αλλά τι επιδιώκει τελικά μία διοργάνωση ενός συνεδρίου και μίας έκθεσης σήμερα;

Η αίσθηση μου από το φετινό συνέδριο επιβεβαιώνει την εικόνα της κρίσης των φεστιβάλ και των μεγάλων διοργανώσεων. Το ISEA για να “επιβιώσει” οικονομικά μάλλον, φαίνεται να επέλεξε να διαμορφώσει ένα γιγαντιαίο πρόγραμμα με 10 τουλάχιστον ομάδες πάνελ να τρέχουν παράλληλα κατά τη διάρκεια της ημέρας και τη συνολική συμμετοχή αν υπολογίζω κάλα τουλάχιστον 300 ομιλητών! Τα νούμερα αυτά εξασφάλισαν την απαιτούμενη υποστήριξη καθώς υπήρχε κόστος συμμετοχής. Οπότε, με απλά λόγια όλοι όσοι είμαστε εκεί καλύπταμε όλα μας τα έξοδα επενδύοντας σε αυτό που περιμέναμε να ακούσουμε, να δούμε. Και το πρόγραμμα ήταν πολλά υποσχόμενο... Μόνο που δεν υπήρχε ο χρόνος να δεις πάρα το ένα δέκατο κάθε φορά. Στη εποχή της «οικονομίας της προσοχής», του attention economy και του spam culture, τα συνέδρια φαίνεται να παρασύρονται από το ίδιο φαινόμενο. Καταιγισμός πληροφορίας. Click and go….Με τον ίδιο τρόπο που κανείς προσπαθεί να βρει το σωστό βίντεο στο YouTube, ή ενδιαφέροντα σχόλια στο twitter και στο facebook, έτσι προσπαθεί να εντοπίσει και ενδιαφέρουσες ομιλίες στα συνέδρια. Γρήγορα ... Μπαινοβγαίνει στις αίθουσες μαντεύοντας συχνά από ένα τίτλο και ένα όνομα μόνο γιάτι συχνά περεταίρω πληροφορίες δεν παρέχονται. Μετά πάντα νιώθει ότι μάλλον έχασε αυτό που “άξιζε”. Και οι ομιλητές επίσης νιώθουν ότι μάλλον σε κάποιο άλλο πάνελ κάποιοι θίγουν πιο ενδιαφέροντα ζητήματα.

Τελικά, όλοι εμείς που επιλέξαμε να είμαστε εκεί, που επιλέξαμε να παράσχουμε «περιεχόμενο» στο συνέδριο, που επιλέξαμε να επενδύσουμε και οικονομικά σε αυτό, για ποιο λόγο είμαστε στο Μπέλφαστ, αν δε μπορούμε καν να το παρακολουθήσουμε; Ποιος ο ρόλος των θεσμών σήμερα; Να προσφέρουν ένα κέλυφος χωρίς άποψη που όμως φιλοξενεί πολλές ενδιαφέρουσες απόψεις χωρίς πραγματικά να τις στηρίζει; Γιατί φυσικά και υπήρχαν πολλές σημαντικές τοποθετήσεις και παρουσιάσεις ερευνητικού ή καλλιτεχνικού έργου που σπάνια πετυχαίνει κανείς.Επίσης, ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχαν οι παρεμβάσεις των προσκεκλημένων ομιλητών όπως των Ubermorgen, καλλιτεχνών – ακτιβιστών στο διαδίκτυο ή του πρωτοπόρου σχεδιαστή Waldemeyer . Όπως και τα “ειδικά” πάνελ που είχαν προταθεί από καλλιτέχνες και θεωρητικούς που σίγουρα άξιζαν καθώς έθιγαν ζητήματα σχετικά με τα εικονικά περιβάλλοντα, την αγορά και τα νέα μέσα, το ανοιχτό λογισμικό, τις παρεμβάσεις στην πόλη, τα “λειτουργικά ρούχα”. Το προβλήμα απλώς πάντα ήταν η επικάλυψη, με εξαίρεση τους προσκεκλημένους -keynote - ομιλητές. Οπότε, δύσκολα αποκτούσες ολοκληρωμένη εικόνα για κάποιο από τα ζητήματα που θίγονταν.

Το πρόγραμμα των εκθέσεων ήταν επίσης αρκετά μεγάλο και το είχε επιμεληθεί η Kathy Rae Huffman που εργάζεται πολλά χρόνια πλέον στο χώρο της ψηφιακής τέχνης. Τα έργα που επελέγησαν προέκυψαν, όπως και οι ομιλίες, από το κάλεσμα συμμετοχής της διοργάνωσης και έτσι σε κάποιο βαθμό οι θεματικές ήταν κοινές σύμφωνα με τους άξονες ενδιαφέροντος του ISEA. Η παρακολούθηση, η αλληλεπίδραση σε διαφορετικά περιβάλλοντα, ο μετανθρωπισμός, το διαδραστικό φίλμ και οι νέοι τρόποι αφήγησης, η κριτική και η αντίσταση μέσα από την τέχνη, η σχέση πραγματικού και εικονικού χώρου, όλα αυτά ήταν στοιχεία που υπήρχαν έντονα στην έκθεση που μοιραζόταν σε 4 βασικούς χώρους στο Μπέλφαστ και ένα μικρότερο τμήμα της ήταν στο Δουβλίνο. Η έκθεση θα μπορουσαμε να πουμε ότι έδινε ένα στιγμα για τη σημερινή κατάσταση, τις προβληματικές, την αισθητική αλλά και τις ανάγκες που χαρακτηρίζουν το χώρο της ψηφιακής δημιουργίας.

Προσωπικά μου άρεσε ιδιαίτερα το αφιέρωμα στις παρεμβάσεις καλλιτεχνών σε εικονικά περιβάλλοντα και τα κοινωνικά μέσα και στις μορφές κριτικής αντίστασης που διαμορφώνουν αυτές οι πρωτοβουλίες. Ανάμεσα σε αυτά, αξίζει να αναφερθεί ότι ήταν και το Folded in των Personal Cinema & Erasers από την Ελλάδα. Επίσης, κάτι που με αιφνιδίασε ευχάριστα ήταν ότι υπήρχαν αρκετοί συμμετέχοντες από την Ελλάδα. Αρκετοί από εμάς ήμαστε από το Εργαστήριο Νέων Τεχνολογιών του ΕΜΜΕ αλλά συναντήσαμε και άλλους καλλιτέχνες και θεωρητικούς που κινούνται ανεξάρτητα ή σχετίζονται με πανεπιστήμια στο εξωτερικό . Ίσως πάρα τις δυσκολίες που διαφαίνονται στο χώρο, κάτι να πηγαίνει να γίνει καλά τελικά. Αρκεί να διαφύγουμε των κινδύνων που κυνηγάνε την ψηφιακή τέχνη στις άλλες χώρες… γιατί ο διεπιστημονικός χαρακτήρας της είναι αυτός ακριβώς που φαίνεται να οδηγεί στη διαμόρφωση μία νέας ιδιότυπης αγοράς η οποία τελικά στηρίζεται στη διάθεση και την αγωνία όλων μας να συμμετέχουμε…