Ηλίας Παπαηλιάκης - Η εικόνα ως σύμβολο

Ο Παπαηλιάκης είναι ένας καλλιτέχνης με αξιοσημείωτη προσωπική διαδρομή, με ιδιαίτερο στίγμα γραφής και ισχυρό credo πάνω στο τι σημαίνει εικόνα και με ποιο τρόπο μπορεί να την διαπραγματευτεί κανείς σήμερα. Έχει τιμηθεί με το πρώτο βραβείο του Ιδρύματος Γιάννη και Ζωής Σπυρόπουλου κι έκανε σε μικρή ηλικία ατομική έκθεση στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Το 2001 όταν εκπροσώπησε την Ελλάδα στην 49η μπιενάλε Βενετίας έλεγε: «Αυτό που με ενδιαφέρει είναι η "κυρίαρχη εικόνα". Η εικόνα η οποία κατά κύριο λόγο έχει φτιαχτεί για να μεταφέρει ένα μήνυμα…. Δεν με ενδιαφέρει η προσωπική εικόνα που έχει κάποιος για τα πράγματα, με ενδιαφέρει η κεντρική εικόνα, αυτό που η Εκκλησία ονομάζει "εικόνα του Θεού", ο τρόπος με τον οποίο μια πολιτική οργάνωση εικονοποιεί τη συλλογική επιθυμία. Η εικόνα είναι ένα σύμβολο και ένα σύνθημα. Η εικόνα δεν υπάρχει ερήμην των εκάστοτε επιθυμιών τις οποίες ενσαρκώνει, ερήμην της ανάγκης την οποία καλύπτει».

Να λοιπόν το επίκεντρο της συλλογιστικής του έργου του Παπαηλιάκη, έργου που τον διαφοροποιεί από αρκετούς καλλιτέχνες της γενιάς του. Όταν πολλοί ανασκολοπίζουν ακόμη. εντελώς προσωπικές στιγμές του ιδιωτικού σε video αναγορεύοντας την «μαρτυρία» σε τέχνη, εκείνος αναζητά να αναμετρηθεί εκ νέου με την αρχέτυπη εικόνα. Το να ασκείς στην ουσία μια μετωνυμική τέχνη που επαναδιαπραγματεύεται έργα κλασσικών καλλιτεχνών με νέα δεδομένα σήμερα, σίγουρα δεν είναι απλή υπόθεση. Πρόκειται στην πραγματικότητα για μια φιλόδοξη απόπειρα αναμυθολόγησης της εικόνας στο εφαλτήριο όχι των μικροστιγμών της καθημερινότητας αλλά στην διελκυστίνδα των μεγάλων οραμάτων, των καθοριστικών στιγμών της ιστορίας της ανθρωπότητας.

«Η εικόνα είναι ένα σύμβολο και ένα σύνθημα» λέει ο Παπαηλιάκης. Δεν υπάρχει ίσως πιο χρήσιμη αλήθεια για έναν νέο καλλιτέχνη από αυτήν που διαπιστώνει πως η εικόνα είναι ένα σύμβολο. Το σύμβολο, όπως και η εικόνα αποτελούν μια συμπύκνωση επιλεκτικών σημασιών, αντανακλώντας το κοσμοείδωλο του καλλιτέχνη ή μια αντίληψη μιας συγκεκριμένης εποχής. Το έργο, όπως και το σύμβολο παράγουν φορτισμένες σηματοδοτήσεις αλλά παραμένουν «αφαιρετικά» ώστε να μπορούν να ερμηνευτούν με πολλαπλούς τρόπους. Ο Παπαηλιάκης με αυτήν την άποψη λοιπόν αρνείται στην πράξη μια τέχνη του ρεπορτάζ ή της προσωπικής αναμετάδοσης πληροφοριών έναντι μιας καταγραφής του συλλογικού γίγνεσθαι της εικόνας και στοχοθετώντας μια πλέον βαθύτερη κι αρχετυπική πρόσληψή της. Αν και γράφτηκε γι’ αυτόν ότι είναι μεταμοντέρνος καλλιτέχνης, ο ίδιος τόσο στον λόγο του όσο και στα έργα του υπερασπίζεται την ουμανιστική παράδοση της Δύσης.

Στα τρία σκοτεινά, υποβλητικά κι αφαιρετικά έργα που παρουσιάζει στην έκθεση ο Παπαηλιάκης μεγεθύνει λεπτομέρειες από έργα του Ρούμπενς, του Τιέπολο και του Τιντορέντο, απαλείφοντας τις λεπτομέρειες της αφήγησης και συνδέοντάς τα με λογοτεχνικές αναφορές. Δημιουργεί έτσι μια μετωνυμία αλλάζοντας δραματικά το πλαίσιο αναφοράς των έργων αυτών και μετουσιώνοντας το αρχικό τους μήνυμα. Όπως σημειώνει πολύ εύστοχα στον κατάλογο η επιμελήτρια Δάφνη Βιτάλη: « Η χρήση των έντονων αντιθέσεων φωτός και σκιάς ενισχύουν το δραματικό στοιχείο, και τα έργα μεταδίδουν μια υποβλητική ατμόσφαιρα που περιβάλλει κι αιχμαλωτίζει τον θεατή. Παρολαυτά το ζωγραφικό του θέμα είναι σχεδόν αθέατο. Η αναπαραστατική λεπτομέρεια απουσιάζει, τα περιγράμματα είναι ασαφή, ενώ οι μορφές χάνονται και την ίδια στιγμή αναδύονται μέσα από το σκοτάδι που έχει δημιουργήσει. Έτσι ο θεατής περισσότερο «υποψιάζεται» παρά αναγνωρίζει την σκηνή που έχει συλλάβει ο καλλιτέχνης. Οι σκηνές βίας που εκτυλίσσονται παρουσιάζονται εξευγενισμένες. Οι μάχες είναι αναίμακτες κι η επιθετικότητα προβάλλεται αμφίσημη καθώς δεν προσδιορίζεται ποιος είναι αυτός που επιτίθεται και ποιος το θύμα αλλά ούτε και το θέμα της διαπλοκής..[..] Αντικρίζουμε ένα σκοτεινό κόσμο γεμάτο οργή και παραλογισμό ο οποίος αντικατοπτρίζει τη σύγχρονη παράλογη βία. Πρόκειται για μια ανώφελη διαδικασία, μια μάταιη δράση, μια μάχη με τον χρόνο η οποία βέβαια δεν έχει νικητή..»
Περισσότερα στο video που ακολουθεί..

Βασιλίκα Σαριλάκη